Het proces

 

[AanhoudingsbevelTC \l2 "Aanhoudingsbevel]

 

Buitengewone genachte van de 31.07.1774 om 3 uur 's namiddags.

 

Recharge in de zaak aangespannen door de heer HOLLANDERS, dros­saard der vrijheerlijkheid Wellen, handelend als onderzoeksrech­ter tegen criminelen.

 

Wij leenmannen van de edele en soevereine leenzaal van Munster­bilzen, op aanmaning van de heer GIDLO, oudste leenman, de erent­feste heer stadhouder afwezig zijnde, na inzage der akten ons o­vergemaakt door ons nedergerecht Wellen, leren en rechargeren aan de schepenen van dit nedergerecht van, zich voegend op hun ge­woonlijke rechterstoel en aldaar recht doende, te wijzen deze heer officier wel gefundeerd om over te gaan tot de aanhouding van Peter VUEGEN, Gilis VREVEN, Hubert MOTMANS, Francis STEVENS, Jan DEPIRE, Nicolaes HUNTJENS oudste zoon van Nicolaas HUNTJENS^[1], allen van Russelt onder Wellen, Matthijs GOFFINS van Weller­bosch, Matthijs MARTENS van Ulbeek, Arnold GIELEN van Kerniel, Henrick FRISSON, Somsebilleken alias Henrick COX en Bartel GIE­LEN, allen van Vrolingen en hen voor hun verantwoordelijkheid te stellen.

Aldus vastgesteld in bovenvermelde zitting.

 

                                                        M.S. NIJPELS, secretaris.

 

 

 

Aantekeningen over Wellen door G.H. VANDENBROUCK.

" Den 3 augusti is gevangen Hendrik FRISSON, geboortig van Loon, inwoonder van Vroelingen".

 

 

 

Originele bekentenisTC \l2 "Originele bekentenis van Hendriek FRISSON, gevangene, op de arti­kelen van scherpe examinatie vertoond de 25.08.1774 om 7 uur 's morgens en afgelegd de 26.08.1774.

 

Op heden de 26.08.1774 om 10 uur 's voormiddags is voor ons, schepenen der justitie Wellen, in buitengewone vergadering bijeen in de leenzaal te Munsterbilzen, verschenen: Hendrick FRISSON, gevangene, vrij van ketenen en boeien, gedagvaard door de heer CLAESEN, schepen ut retulit.

Wij hebben hem ons bij recharge getroffen besluit tot scherpe examinatie van de ??.08.1774 om ?? uur 's namiddags, voorgele­zen en hem aangemaand van liever de waarheid te zeggen dan er door de pijnen der tortuur toe gepraamd te worden. Zonder tor­menten te willen ondergaan heeft hij dadelijk het volgende ver­klaard:

 

1.       Vrijwillig bekent hij ongeveer 10 à 11 jaar geleden, toen hij nog bij Tilman VALCKENERS te Vrolingen woonde, zich op verzoek van diens zoon Jan, samen met deze laatste en Hubert WINCKELMANS van Vrolingen, zijnde de zoon van Arnold WIN­CKELMANS zaliger en Marie LOYAERTS, voor 12 uur 's nachts naar "De Pluim" te Abswellen begeven te hebben. Uit de mest­hof aldaar hebben zij een korf bijen gestolen, eigendom van BECKERS die toen in "De Pluim" woonde. Zij hebben deze korf onder hun drieën meegenomen. Jan VALCKENERS heeft de bijen in het huis van zijn vader en met diens toestemming gedood. Hiervoor heeft hij zelf van Jan VALCKENERS enig drinkgeld gekregen. Hoeveel WINCKELMANS gekregen heeft weet hij niet. Hij zegt dat dit gebeurd is tijdens de winter.

Verder bekent hij de volgende zomer samen met Jan VALCKENERS voornoemd 's nachts in het Borgskensveld te Vrolingen ieder een bussel gerst gestolen te hebben. Toen deze gedorsen wa­ren heeft Tilman VALCKENERS het graan te Hasselt verkocht en hen het geld gegeven. Tilman wist dat deze gerst gestolen was.

Hij bekent nog rond hetzelfde jaar, op verzoek van Gilis BLEUS van Vrolingen, met deze meegegaan te zijn en elk een dikke bussel kemp gestolen te hebben nabij het Opleeuwer­kruis. Hiervoor heeft hij een nieuwe schelling gekregen.

Hij bekent met dezelfde Gilis BLEUS en diens zoon Peter rond dezelfde tijd ieder een bussel kemp gestolen te hebben in het Habroek, waarvoor hij eveneens enkele stuivers drinkgeld gekregen heeft.

Hij verklaart met deze Gilis BLEUS ongeveer 6 jaar geleden nog 2 keer ieder een bussel kemp gestolen te hebben. Eens nabij Lambert TONS en eens nabij de Moerdaalbossen. Waarna hij en deze Peter ieder nog een bussel kemp gestolen hebben aan het Opleeuwerkruis. Deze kemp is ten huize van Gilis BLEUS geschild en dan te Hasselt verkocht. Hij heeft de helft van het geld gekregen.

Verder bekent hij uit zijn vrije wil 4 jaar geleden ten hui­ze van Tilman VALCKENERS te Vrolingen, op diens verzoek, toegetreden te zijn tot de bende der bokkerijders of "van Valkenburg". Daar heeft hij toen de eed van trouw aan Til­man VALCKENERS afgelegd, bestaande uit de volgende woorden of ceremoniën: "Ik zweer god af en de duivel aan", waarna hij het kruisbeeld genomen heeft, het vertrapt en de stukken ervan samen met voornoemde Tilman in het vuur geworpen. Waarna hij gegeten en gedronken heeft in duivels naam. Deze eed verplichtte hem tot stelen, branden en allerhande grove daden zodra dit hem zou bevolen worden. Ook van in schijn te leven als een eerlijke en kristelijke man en verder, wan­neer hij tot de tafel des Heren naderde, de heilige hostie uit te spuwen en te vertrappen. Een keer, toen er een in zijn mond gesmolten was, heeft hij het speeksel uitgespuwd op het kerkhof.

Verder bekent hij eveneens lid te zijn van de bende der brandstichters en verleden herfst samen met hen gekomplot­teerd te hebben ten huize van Joannes LYCOPS te Abswellen in "De Pluim". Waren daar nog aanwezig en bij het komplot betrokken: Haub CLAES en Joannes CLAES van Ulbeek, Peter STAS, Gilis BLEUS van Vrolingen, Joannes LYCOPS, Joannes VALCKENERS van Vrolingen, Bernard LOIX, ................. Hubert WINCKELMANS, Peter BLEUS en Lowis LATET, allen van Vrolingen, Joannes LATET van Abswellen, Arnold GIELEN, Joan­nes VANMUYSEN, Joannes Willem HUNTIENS, Hubert MOTMANS, Joannes DEPIER, Paulus GILISEN zijnde de zoon van Lam GILI­SEN, Renier JANS, Mathijs LAMOT, Bartel GIELEN, allen van Vrolingen, Peter DEVRIES en Jan ROSELION van Abswellen,

 

kantschrift: N.B. Jan ROSELION is herroepen tijdens de rati­ficatie.

 

Peter KELLERS die te Bos bij Joannes STAVELOZ woont, Mathijs GOFFIN, Hendrikus PETERS van Russelt, Tilman VALCKENERS en Dirick VELCKENERS, beiden van Vrolingen. Zij hebben er samen gekomplotteerd over het schrijven en leggen der brandbrieven en daar is toen door Dirick VELCKENERS ook een brandbrief geschreven. Zij zijn overeengekomen van deze brief de vol­gende nacht te leggen aan het huis van Jan WAUTERS te Ul­beek. Te dien einde zijn zij 's anderendaags, ongeveer een half uur voor de avond viel, opnieuw samengekomen ten huize van Tilman VALCKENERS te Vrolingen, namelijk: hij zelf, Tilman VALCKENERS met zijn zoon Dirick, Joannes ROSSELLION,

 

kantschrift: N.B. Joannes ROSELION is herroepen tijdens de ratificatie.

 

Gilis BLEUS, Bernard LOIX, Mathijs LAMOTTE, Nier JANS, Pe­ter DEVRIES, Bartel GIELEN, Lowis LATETTE, Peeter BLEUS, Paulus GILIS en Hans LATETTE. Daar zijn zij toen overeenge­komen van de genoemde brief naar het huis van Jan WAUTERS te Ulbeek te dragen. Hij heeft hem zelf rond 1 uur 's nachts naar het huis van Jan WAUTERS gedragen, waar Renier JANS hem onder de voorste poort doorgeschoven heeft, terwijl 4 van hun medeplichtigen, namelijk: Bernard LOIX, Dierich VALCKE­NERS, Peter BLEUS en hij zelf, op wacht stonden. Vandaar zijn zij teruggekeerd naar het huis van Tilman VALCKENERS te Vrolingen. In de brief stond dat het geeiste geld gelegd moest worden aan een stok, stekend niet ver van de "weyhens" die in het Hoogveld staan. Deze stok was daar gestoken door Lowis LATETTE.

Verder bekent hij rond de laatste goede week nog eens ten huize van Gilis BLEUS te Vrolingen geweest te zijn, samen met Jan en Dierick VALCKENERS, Renier JANS, Tilman VALCKE­NERS, Thijs LAMOTTE, Louwis LATETTE, Barthel GIELEN, Bernard LOIX, Joannes ROSSELLION,

 

kantschrift: N.B. Joannes ROSELION is herroepen tijdens de ratificatie.

 

Paulus GILIS, Joannes LATETTE, Peter DEVRIES, Henricus PEE­TERS, Jan DEPIERRE, Nol GIELEN en Hans Willem HUNTJENS. Zij hebben er nogmaals gekomplotteerd over het schrijven van brandbrieven. Er is daar toen ook een geschreven door Jan en Dierick VALCKENERS. Die keer heeft hij zelf, samen met Paulus GILISEN en Gilis BLEUS daar 2 lonten gemaakt van linnen en "werck", die hij meegebracht had. Hij en zijn me­deplichtigen zijn met de brief en de lonten naar Ulbeek ge­gaan om er de winning van Jan WAUTERS in brand te steken, wat zij besloten hadden omdat hij het bij de eerste brand­brief geeiste geld niet gelegd had. Bij deze winning aange­komen nadat Gilis BLEUS de lonten aangestoken had, zijn zij er verjaagd geworden.

Verder bekent hij enkele dagen voor nieuwjaar laatstleden ten huize van Arnold VOORTMANS te Russelt nog gekomplotteerd te hebben over het schrijven en leggen der brandbrieven, sa­men met Arnold VOORTMANS en diens zoon Geurt, Gilis BLEUS, Matthijs MARTENS van Ulbeek, Henricus PETERS die de zoon is van Jan PETERS van Russelt, Renier JANS, Mathijs LAMOTTE, Jan ROSSELION,

kantschrift: N.B. Jan ROSELION is herroepen.

 

en Joannes LATETTE van Abswellen. Zij hebben toen afgespro­ken van 4 of 5 dagen later in hetzelfde huis opnieuw te ver­gaderen, om er brandbrieven te schrijven. Hij bekent er toen weer naartoe gegaan te zijn. In zijn bijzijn en in dat van Mathijs LAMOTTE, Jan VELCKENERS, Bernard LUYCX, Gilis BLEUS, Peter DEVRIES, Bartel GIELEN, Dierick VELCKENERS, Jan ROSSE­LION,

 

kantschrift: N.B. Joannes ROSELION is herroepen.

 

Joannes LATETTE, Lowis LATETTE, Renier JANS, Henricus PE­TERS, Paulus GILIS, Mathijs MARTENS, zijn eigen broer Joan­nes FRISSON,

 

kantschrift: N.B. Joannes FRISSON is herroepen.

 

en nog anderen die hij niet kende, zijn er brandbrieven ge­schreven door Bernard LUYCX en Dierick VELCKENEERS. Er werd besloten van ze te leggen aan het huis van Jan WAUTERS te Ulbeek. Geurt VOORTMANS Arnolds zoon, Joannes POELMANS, Ma­thijs MARTENS en Henricus PETERS moesten ze leggen, maar hij weet niet of ze dit ook gedaan hebben.

Verder bekent hij rond Sint-Jan van verleden jaar om 10 of 11 uur 's avonds in de Meer te Abswellen bijeengekomen te zijn met Gilis BLEUS, Tilman VELCKENEERS, Bernard LUYCX, Paulus GILISEN, Renier JANS, Lowis LATETTE, Hans LATETTE, Jan ROSSELION,

 

kantschrift: N.B. Joannes ROSELION is herroepen.

 

Mathijs LAMOTTE en Bartel GIELEN. Vandaar heeft Bartel GIE­LEN hen op zeer korte tijd gebracht tot aan een kasteel ver van hier, dat hij niet kende, waar zij meenden te stelen. Zij zijn er verjaagd geworden door een schot vanuit het kas­teel en op zeer korte tijd teruggekeerd tot in de Meer, van­waar ieder naar zijn eigen woning vertrokken is.

Hij bekent de dag voor Driekoningen laatstleden rond 10 of 11 uur 's avonds nog eens vergaderd te hebben in dezelfde Meer, samen met Renier JANS, Lowis LATETTE, Paulus GILIS, Hans LATETTE, Mathijs LAMOTTE, Gilis BLEUS en Bartel GIELEN. Vandaar zijn zij naar Schuurhoven bij Sint-Truiden gegaan, waar zij meenden in te breken in een dicht bij het begijnhof gelegen woning. Maar de honden zijn er beginnen te blaffen en toen de deur opengedaan werd zijn zij gaan lopen.

Tenslotte bekent hij dat Tilman VELCKENEERS de lijst der bende heeft, die opgemaakt werd door diens zoon Dierick en dat Bartel GIELEN hun hoofdman is.

 

[RatificatieTC \l2 "Ratificatie]

 

Op heden de 28.08.1774 om 8 uur 's morgens is voor ons, schepenen der justitie Wellen, in buitengewone vergadering bijeen in de leenzaal te Munsterbilzen, verschenen: Hendrick FRISSON, vrij van ketenen en boeien, aan wie wij zijn bovenstaande bekentenis voor­gelezen hebben. Hij heeft ze bekrachtigd en er aan toegevoegd dat bij het komplotteren over het schrijven en leggen der brandbrie­ven, zowel ten huize van Tilman VELCKENERS als ten huize van Gi­lis BLEUS, meegekomplotteerd hebben: Joseph UYTDEBROEK, Jan MOELS met zijn zoon Adriaan. Hij heeft dit onder een in onze handen af­gelegde plechtige eed bevestigd, bekend dat het de oprechte waar­heid is en ondertekend met een kruisje, zijnde het handteken van Hendrick FRISSON, die niet kan schrijven.